साथीच्या रोगानंतरच्या अन्न प्रणालींची पुनर्कल्पना

जागतिक अन्न प्रणालीच्या भविष्याबद्दल विचार करणे आता पूर्वीपेक्षा अधिक गंभीर बनले आहे. हवामानातील बदलांचे परिणाम—त्यापैकी, जमिनीच्या गुणवत्तेतील बदल, पर्जन्यवृष्टी, कीटक शासन, हंगामी वाढीचे नमुने, तसेच जमिनीचा ऱ्हास आणि जैवविविधतेतील घट—जगभरातील कृषी आणि जलीय अन्न उत्पादन प्रणालींवर परिणाम झाला आहे. खरंच, हवामान बदल आणि अन्न सुरक्षा यांच्यातील कारक दुवे अधिक स्पष्टपणे प्रकट होत आहेत, विशेषत: विकसनशील देशांमध्ये, जेथे पौष्टिक कमतरता सामान्य आहे, जसे की पावसावर आधारित, शेती-केंद्रित कृषी प्रणालींचे प्राबल्य आहे. हा अहवाल अन्नाच्या भविष्याची पुनर्कल्पना करतो आणि भारतासह जागतिक दक्षिणेतील देश लवचिक अन्न प्रणाली कशी तयार करू शकतात.

पोषण आणि सार्वजनिक आरोग्याशी संबंधित समस्यांची कमतरता नाही: भूक, कुपोषण, अन्न-जनित रोग आणि अन्न असुरक्षितता, त्यापैकी. वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) ला असे आढळून आले आहे की दरवर्षी, सुमारे 600 दशलक्ष लोक (जागतिक लोकसंख्येच्या 7.5%) दूषित अन्न खाल्ल्याने आजारी पडतात आणि 420,000 लोक त्यामुळे मरतात. पाच वर्षांखालील मुले 40% अन्न-जनित रोग ओझे सहन करतात. 2020 मध्ये जगातील जवळपास एक तृतीयांश लोकसंख्येला पुरेसे अन्न उपलब्ध नव्हते; तीन अब्ज निरोगी अन्न मिळू शकले नाही. अन्न आणि कृषी संघटना (FAO) ला असे आढळून आले आहे की सुमारे 720-811 दशलक्ष लोक उपासमारीचा सामना करतात. मुलांमधील कुपोषणाचे प्रमाणही चिंताजनकरित्या वाढत आहे.

हवामान बदल आणि अन्न सुरक्षा यांच्यातील कारक दुवे अधिक स्पष्टपणे प्रकट होत आहेत, विशेषत: विकसनशील जगात, जेथे पौष्टिक कमतरता सामान्य आहे, जसे की पावसावर आधारित, शेती-केंद्रित कृषी प्रणालींचे प्राबल्य आहे.

खराब अन्न सुरक्षा, अन्न असुरक्षितता आणि असुरक्षित अन्न प्रणाली या समस्या एकमेकांशी घट्ट जोडलेल्या आहेत. हवामान बदल आणि कोविड-19 साथीच्या रोगामुळे हे आणखी वाढले आहे आणि काही लोकसंख्येवर इतरांपेक्षा जास्त परिणाम झाला आहे. त्यामुळे सुरक्षित आणि पौष्टिक अन्न मिळण्याचे महत्त्व जास्त सांगता येणार नाही.

वेगाने वाढणारी मानवी लोकसंख्या आणि अन्नाची वाढती मागणी, कृषी रसायनांचा सखोल वापर—उदा. कीटकनाशके आणि खते – पशुधन आणि पिकांचे उत्पादन वाढवण्याचा एक आदर्श बनला आहे. रासायनिक कीटकनाशके आणि सर्वसाधारणपणे पीक संरक्षणाशिवाय, जगातील अर्ध्याहून अधिक पिके कीटक, तण आणि रोगांमुळे नष्ट होतील. प्रति एकर अन्न उत्पादन झपाट्याने घटेल; पीक लागवडीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या जमिनीचे क्षेत्र वाढवावे लागेल. यामुळे, वन्यजीव अधिवास आणि परिसंस्थेवर हानिकारक प्रभाव पडेल आणि धूप झाल्यामुळे मातीची गुणवत्ता कमी होईल. अन्नधान्याच्या किमती वाढण्याची आणि अन्न उत्पादनात घट होण्याचीही शक्यता आहे.

अॅग्रोकेमिकल्सचा वापर मात्र धोकादायक खर्चावर येतो. रासायनिक दूषिततेमुळे अन्नाची जैवरासायनिक रचना बदलते आणि अतिसारापासून कर्करोग आणि न्यूरोडीजनरेटिव्ह स्थिती, पुनरुत्पादक आणि विकासात्मक बदल आणि श्वासोच्छवासाच्या नुकसानापर्यंत अनेक रोग होऊ शकतात. उदाहरणार्थ, युनायटेड स्टेट्स (यूएस) मध्ये, कर्करोगाच्या सर्व प्रकरणांपैकी 35% खराब आहार (म्हणजेच, संपूर्ण धान्याचा कमी वापर आणि प्रक्रिया केलेले अन्न जास्त प्रमाणात घेणे) आणि खाल्लेल्या अन्नामध्ये उपस्थित रासायनिक कीटकनाशकांना कारणीभूत असू शकते. तीव्र अनावधानाने कीटकनाशक विषबाधाची सुमारे 385 दशलक्ष प्रकरणे जगभरात दरवर्षी घडतात, त्यापैकी 11,000 मृत्यू होतात.

रासायनिक दूषिततेमुळे अन्नाची जैवरासायनिक रचना बदलते आणि अतिसारापासून कर्करोग आणि न्यूरोडीजनरेटिव्ह स्थिती, पुनरुत्पादक आणि विकासात्मक बदल आणि श्वासोच्छवासाच्या नुकसानापर्यंत अनेक रोग होऊ शकतात.

हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की जरी विकसित देश जागतिक स्तरावर 80% कीटकनाशके वापरतात, कीटकनाशकांमुळे झालेल्या मृत्यूंपैकी निम्म्याहून अधिक मृत्यू गरीब देशांमध्ये नोंदवले जातात. हे अन्न सुरक्षा नियमांचे महत्त्व अधोरेखित करते; ग्लोबल साउथमध्ये, अन्न रचना, नियम आणि नियमांची कमकुवत अंमलबजावणी आणि कीटकनाशकांच्या वापराबद्दल अपुरे ज्ञान यावरील व्यावसायिक सुरक्षा मानकांचा अभाव आहे.

उदाहरणार्थ, इजिप्तमध्ये, 1990 मध्ये चाचणी केलेल्या दुधाच्या नमुन्यांमध्ये 60-80% कीटकनाशकांचे अवशेष होते, तर यूएसमध्ये, 50% मध्ये असे अवशेष होते. त्यामुळे, खाल्ल्या जाणाऱ्या अन्नाचे स्वरूप सार्वजनिक आरोग्यावर, अधिक म्हणजे गरीब अर्थव्यवस्थेवर गंभीर परिणाम करत आहे. जगभरातील अन्न आणि कृषी नियमांनी केवळ वाढत्या अन्नाची मागणी आणि उत्पादनातील वाढीची गरज नाही तर उत्पादित होणाऱ्या अन्नाच्या सुरक्षिततेकडेही लक्ष दिले पाहिजे.

हे भाष्य मुळात हिंदुस्तान टाईम्समध्ये प्रसिद्ध झाले आहे.