SCO-RATS शिखर परिषदेतून भारताच्या दूर न झालेल्या चिंता

16 मे रोजी, शांघाय कोऑपरेशन ऑर्गनायझेशनच्या (SCO) सदस्य राष्ट्रांनी प्रादेशिक सुरक्षा आव्हानांचा सामना करण्यासाठी सहकार्य आणि समन्वय वाढवण्यासाठी प्रादेशिक दहशतवादविरोधी संरचना (RATS) अंतर्गत नवी दिल्लीत चर्चा आणि विचारविमर्श सुरू केला. भारताने ऑक्टोबर 2021 मध्ये RATS चे अध्यक्षपद स्वीकारले आहे आणि प्रादेशिक सुरक्षा मुद्द्यांवर आणि संरक्षणा वर सहकार्य वाढवण्याचे आवाहन विशेषत: तालिबानने अफगाणिस्तानात नाट्यमय सत्ता ताब्यात घेतल्यानंतर केले आहे. रशिया-युक्रेन युद्ध आणि SCO सदस्य देशांमधील सतत वाढत चाललेल्या विश्वासाची तूट यामुळे जगासमोर अधिकच कठीण  चिन्हे दिसत असताना RATS ची बैठक होत आहे. RATS मुख्यत्वे अफगाणिस्तान आणि तालिबानच्या राजवटीत सक्रिय असलेल्या विविध दहशतवादी संघटनांवर लक्ष केंद्रित करेल ज्यामुळे संपूर्ण SCO सदस्य देशांना धोका निर्माण होण्याची शक्यता आहे. चीन आणि पाकिस्तानच्या प्रतिनिधींच्या उपस्थितीसह, अंमली पदार्थ-दहशतवाद आणि अंमली पदार्थांची तस्करी देखील अजेंड्यावर आहे. या वर्षी ऑक्टोबरमध्ये, मानेसरमधील नॅशनल सिक्युरिटी गार्ड (NSG) सुविधेत RATS अंतर्गत दहशतवादविरोधी कवायती अपेक्षित आहेत. 2023 मध्ये भारत SCO नेत्यांची शिखर परिषद घेणार असल्याने, नवी दिल्लीतील धोरणकर्त्यांमध्ये दहशतवाद, अंमली पदार्थ-दहशतवाद आणि अफगाणिस्तान-पाकिस्तान प्रदेशातून निर्माण होणार्‍या दहशतवादाच्या निधीवर अधिक समन्वय साधण्याची अपेक्षा वाढत आहे. 

प्रादेशिक दहशतवादविरोधी संरचना (RATS)

RATS ची स्थापना 7 जून 2002 रोजी सेंट पीटर्सबर्ग येथे झालेल्या SCO सदस्य राष्ट्रांच्या प्रमुखांच्या परिषदेच्या बैठकीत करण्यात आली. त्याच्या स्थापनेपासून, RATS प्रादेशिक तसेच जागतिक स्तरावर अलिप्ततावाद, दहशतवाद आणि अतिरेकी यांचा सामना करण्यासाठी समन्वयाचा आधारस्तंभ बनला आहे. RATS च्या कामकाजाच्या संबंधांतर्गत, सदस्य देश दहशतवादाचा सामना करण्यासाठी माहिती गोळा करण्यासाठी एकमेकांशी आणि इतर जागतिक संस्थांशी समन्वय साधतात.RATS त्याच्या सदस्य देशांमधील दहशतवादी आणि दहशतवादी संघटनांचा डेटाबेस देखील ठेवते. शिवाय, RATS अंतर्गत संयुक्त दहशतवादविरोधी सरावांद्वारे, सदस्य देश सशस्त्र कर्मचार्‍यांना त्यांच्या विरोधी बंडखोरी ग्रिड आणि गटामध्ये समन्वय मजबूत करण्यासाठी प्रशिक्षण देतात. दहशतवादी निधी आणि दहशतवादी वित्तपुरवठा रोखण्याच्या प्रयत्नात सदस्य देशांनी, RATS अंतर्गत अंमली पदार्थ-दहशतवादाचा समावेश केला, कारण अंमली पदार्थांची तस्करी हा प्रदेशातील अतिरेकी आणि दहशतवाद्यांच्या राज्यविरोधी कारवायांसाठी निधीचा मोठा स्रोत बनला आहे.तथापि, SCO चा मुख्य अजेंडा अ-हस्तक्षेप या मूलभूत तत्त्वावर आधारित सदस्य देशांच्या दहशतवादविरोधी क्षमता सुधारणे आणि मजबूत करणे हा आहे.

रशिया-युक्रेन युद्ध आणि SCO सदस्य देशांमधील सतत वाढत चाललेल्या विश्वासाची तूट यामुळे जगाला रुंदावलेली फ्रॅक्चरची चिन्हे दिसत असताना RATS ची बैठक होत आहे.

RATS ने 20 दहशतवादी हल्ले यशस्वीपणे रोखले आणि 1,700 निष्प्रभ केले आणि 2011 ते 2015 दरम्यान दहशतवादी संघटनांच्या 2,700 सदस्यांना अटक केली. या दहशतवाद विरोधी संस्थेने 440 दहशतवादी छावण्या उद्ध्वस्त केल्या, 650 दहशतवादाशी संबंधित गुन्ह्यांपासून सदस्य देशांना वाचवले, आणि दहशतवादी संघटनांना अटक केली. विविध दहशतवादी संघटनांकडून 450,000 दारूगोळ्याचे तुकडे आणि 52 टनांहून अधिक स्फोटके जप्त करण्यात आले.

भारताची चिंता

भारत आणि पाकिस्तान 2017 मध्ये SCO चे पूर्ण सदस्य बनले. दक्षिण आशियातील दोन सर्वात प्रभावशाली देशांच्या समावेशामुळे दहशतवाद आणि अतिरेक्यांशी लढण्यासाठी गटाची क्षमता वाढली. तथापि, भारत आणि पाकिस्तानच्या उपस्थितीने फॉल्ट लाइन्स देखील रुंदावल्या आणि SCO मध्ये मतभेद, आणि विश्वासाची कमतरता असे वातावरण निर्माण झाले. भारताने पूर्ण सदस्यत्वाच्या काळापासून संपूर्ण युरेशियन प्रदेशातील शांतता, समृद्धी आणि स्थैर्यासाठी आणि विशेषतः SCO सदस्य देशांना प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रामाणिक प्रयत्न केले. तथापि, दहशतवाद, दहशतवादी पायाभूत सुविधा आणि आता अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानमधून या क्रियाकलापांना निधी देण्यासाठी येणारे अंमली पदार्थ ही नवी दिल्लीची प्राथमिक चिंता राहिली आहे. जून 2018 मध्ये पाकिस्तानला FATF च्या ग्रे लिस्टमध्ये ठेवण्यात आल्याने, Af-Pak क्षेत्रातील दहशतवादी गटांनी जम्मू आणि काश्मीर केंद्रशासित प्रदेशात दहशतवादी कारवायांना वित्तपुरवठा करण्यासाठी अंमली पदार्थ आणि ड्रग्जचा वापर केला. उदाहरणार्थ, जानेवारी २०२२ मध्ये पुंछमध्ये एलओसीजवळ ३१ किलो हेरॉईन जप्त करण्यात आले होते. जम्मू-काश्मीरमध्ये अंमली पदार्थांची तस्करी करण्यासाठी पाकिस्तानने आंतरराष्ट्रीय सीमेचाही वापर केला आहे. FATF च्या दबावामुळे, इस्लामाबादने आपल्या अंमली पदार्थांच्या दहशतवादाच्या रणनीतीचा एक भाग म्हणून, भारताविरुद्धच्या असममित युद्धाला वित्तपुरवठा करण्यासाठी ड्रग्सला धक्का दिला आहे. जरी RATS अंतर्गत, SCO दहशतवादाला आळा घालण्यासाठी आपल्या सदस्यांना प्रशिक्षण आणि सुसज्ज करण्यात यशस्वी झाले; तथापि, भारताच्या भौगोलिक व सार्वभौमत्वाच्या विरोधात पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तानातून उदयास येणारा दहशतवाद अजूनही संबोधित नाही. 

दुसरीकडे, चीनचे वर्चस्ववादी हितसंबंध आणि संकुचित दृष्टीकोन यामुळे नवी दिल्ली आणि काही मध्य आशियाई प्रजासत्ताकांनाही SCO च्या भवितव्याबद्दल काळजी वाटू लागली आहे. सार्वभौमत्व आणि प्रादेशिक अखंडतेचा आदर करणे आणि अ-आक्रमकतेच्या धोरणाचे पालन करणे तसेच विवादांचे शांततापूर्ण निराकरण करणे हा SCO चा मूलभूत आधार आहे. लडाखमधील एलएसीवरील चिनी आक्रमणामुळे गलवान खोऱ्याचे संकट निर्माण झाले आणि भारताच्या अंतर्गत बाबींमध्ये बीजिंगचा तुरळक हस्तक्षेप यामुळे नवी दिल्लीतील धोरणात्मक समुदायामध्ये अविश्वास वाढला आहे. याव्यतिरिक्त, चीनने बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह (BRI), विशेषत: चायना पाकिस्तान इकॉनॉमिक कॉरिडॉर (CPEC), BRI चा प्रमुख प्रकल्प याद्वारे वर्चस्ववादी हितसंबंधांसाठी SCO चा वापर केला आहे. पाकव्याप्त काश्मीरमधून (पीओके) जाणारे सीपीईसी हे भारताच्या सार्वभौमत्वाचे आणि अखंडतेचे गंभीर उल्लंघन आहे. 

भारताने पूर्ण सदस्यत्वाच्या काळापासून संपूर्ण युरेशियन प्रदेशातील शांतता, समृद्धी आणि स्थैर्यासाठी आणि विशेषतः SCO सदस्य देशांना प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रामाणिक प्रयत्न केला.

अफगाणिस्तानच्या बाबतीत भारताला समान चिंता आहे. ऑगस्ट 2021 मध्ये अमेरिकेच्या धोरणात्मक अपयश आणि माघारानंतर, “अफगाण-नेतृत्वाखालील अफगाण-मालकीच्या, अफगाण-नियंत्रित प्रक्रियेचे”, ऑगस्ट 2021 मध्ये समर्थन करून, पाकिस्तान आणि चीनसारख्या देशांनी भारताच्या धोरणाला धोका निर्माण केला. 2000 पासून तालिबानला पाठिंबा देत आहे. हजारो परदेशी दहशतवाद्यांची उपस्थिती, विशेषत: अल-कायदा आणि  खोरासान प्रांतातील इस्लामिक प्रदेश(ISKP) आधीच अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानमध्ये घातक हल्ले करत आहेत जे SCO च्या इतर सदस्य देशांमध्ये पसरू शकतात. 

रशिया आणि भारताच्या आग्रहाप्रमाणे SCO क्षेत्रामध्ये एकात्मता आणि सहकार्य हे दहशतवाद, अंमली पदार्थ, सार्वभौमत्व आणि प्रादेशिक एकात्मता या मुद्द्यांवरील मतभेद आणि अविश्वास कायम आहे तोपर्यंत अशक्य आहे. 19 मे रोजी, भारतातील रशियन दूतावासाने सांगितले की RATS च्या कायदेशीर तज्ञ आणि तांत्रिक तज्ञांनी या वर्षाच्या अखेरीस नवी दिल्ली येथे पुढील कौन्सिल बैठकीत स्वीकारल्या जाणार्‍या दहशतवाद आणि अतिरेकीविरोधी दस्तऐवजांच्या संचावर सहमती दर्शविली. तथापि, SCO च्या सदस्य देशांना शांतता, समृद्धी आणि आर्थिक एकात्मता आणण्यासाठी आणि सदस्य देशांच्या, विशेषत: भारताच्या खर्‍या चिंतेचे निराकरण करण्यासाठी मंचाचा वापर करण्यासाठी बुद्धिमान संवादाची आवश्यकता आहे. जर अशा चिंतेकडे लक्ष दिले जाऊ शकत नाही, तर त्याचा परिणाम युरेशियामधील सुरक्षा परिस्थितीवर होऊ शकतो.