लॅटिन अमेरिकेतील ग्वाटेमालात झालेल्या राजकीय उलथापालथीमुळे राजकारणातील ट्रेंड बदलणार का?

बर्नार्डो अरेव्हालो यांनी ग्वाटेमालाच्या अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीत विजय मिळवल्याने आता लॅटिन अमेरिकन प्रदेशात लोकशाही नव्याने फुलू लागण्याच्या अशा वाढल्या आहेत. ग्वाटेमालामध्ये आता भ्रष्टाचाराने बरबटलेल्या प्रस्थापित व्यवस्थेला विरोध करून सत्ता परिवर्तनाची प्रक्रिया सुरू झाली आहे. राजकीय समाजशास्त्रात पीएचडी असलेला विद्वान-मुत्सद्दी, देशात शांतता राखण्यासाठी प्रयत्नशील अशी पार्श्वभूमी आणि आंतरराष्ट्रीय माजी राजदूत व संयुक्त राष्ट्रांचे अधिकारी असलेले बर्नार्डो अरेव्हालो सारखे उमेदवार क्वचितच राजकारणात येतात.

पण अरेव्हालो यांच्या विजयामुळे असं दिसून येतंय की, असा व्यक्ती ज्याची खरंच पात्रता आहे तो ग्वाटेमालाच्या राजकारणात येऊ शकतो आणि निवडणूक जिंकूही शकतो. कारण तिथं असलेली मुक्त आणि निष्पक्ष निवडणुक पद्धत. थोडक्यात दोन दशकांहून अधिक काळ सत्तेत असलेल्या पक्षाला पराभूत करणं तेवढं सोपं नाही. पण तिथली राजकीय व्यवस्था एखाद्या नवख्या उमेदवाराला ती संधी देते. आणि यात विशेष काय आहे? तर आजच्या जगात हे बघायला मिळणं दुर्मिळ आहे. भारत, जर्मनी, युनायटेड स्टेट्स, जपान, युनायटेड किंगडम आणि कॅनडा यांसारख्या देशात दोन पक्ष किंवा दोन गटच सत्तेत आलटून पालटून येत असतात. त्याही पुढे जाऊन हेच गट निवडणुकांवर आपलं वर्चस्व गाजवतात.

पण याचा अर्थ असा नाही की ग्वाटेमालाची लोकशाही परिपूर्ण आहे. जगातील इतर लोकशाहींप्रमाणे, ग्वाटेमालामध्ये त्यांच्या त्रुटी आहेत.  यात बरेच मोठे राजकारणी गुंतलेले आहेत आणि बर्नार्डो अरेव्हालो ज्या काही सुधारणा राबवू पाहत आहेत त्या सुधारणा थांबवण्याची शक्यता आहे.  हिंसाचाराचा धोका देखील आहेच. पण इतकं असतानाही ग्वाटेमाला लोकांसाठी हा एक महत्त्वाचा क्षण आहे. त्यांनी भ्रष्टाचार आणि चुकीच्या प्रशासनाशी संबंधित असंख्य अडथळे असूनही त्यांची लोकशाही टिकवून ठेवण्यासाठी कठोर संघर्ष केला आहे.  त्यामुळे बर्नार्डो अरेव्हालो यांच्या विजयाचं श्रेय ग्वाटेमालन जनतेला द्यावं लागेल. कारण त्यांना माहीत आहे की आपली लोकशाही मजबूत करणं खूप महत्वाचं आहे. ज्या दिवशी ग्वाटेमाला मध्ये निवडणूक पार पडली त्याच दिवशी लॅटिन अमेरिकेतील आणखी एका देशात निवडणूक पार पडली. ही निवडणूक झाली लॅटिन अमेरिकेतील इक्वाडोरमध्ये. पण दुर्दैवाने इक्वाडोरच्या निवडणुकांपूर्वी तणावपूर्ण आणि हिंसक वातावरण होतं. याचं पर्यावसन अध्यक्षपदाचे उमेदवार, माजी पत्रकार आणि भ्रष्टाचारविरोधी फर्नांडो विलाव्हिसेन्सिओ यांच्या हत्येमध्ये झालं. तरीही मतदारांनी मोठ्या संख्येने हजेरी लावत 82 टक्के मतदान केलं. इक्वाडोरमध्ये 15 ऑक्टोबर रोजी मतदानाची दुसरी फेरी पार पडेल. त्यावेळी लुईसा गोन्झालेझ आणि 35 वर्षीय डॅनियल नोबोआ आमने सामने असतील.

ग्वाटेमाला आणि इक्वाडोरमधील निवडणुका लॅटिन अमेरिकन प्रदेशातील लोकशाहीच्या तीन ट्रेंडची आठवण करून देतात.

यातली पहिली म्हणजे अँटी इन्कम्बन्सी म्हणजेच सत्तेविरोधी आलेली लाट. अरेव्हालो यांनी विद्यमान अध्यक्षीय उमेदवार किंवा पक्षाचा पराभव केला आहे.लॅटिन अमेरिकेतील विद्यमान अध्यक्ष आणि पक्ष क्वचितच सत्तेवर परत येतात. 2001 पासून प्रत्येक निवडणुकीत पेरूच्या लोकांनी पाच वेगवेगळे अध्यक्ष निवडले आहेत. कोलंबिया आणि मेक्सिकोमध्ये झालेल्या निवडणुकीत देशाच्या इतिहासात प्रथमच डाव्या पक्षांची सत्ता आली आहे. हा ट्रेंड मतदारांसाठी फायदेशीर ठरू शकतो, ज्यांच्याकडे निवडण्यासाठी भरपूर उमेदवार आणि पक्ष आहेत. जेव्हा उमेदवार किंवा पक्ष भ्रष्ट कामगिरी करतो तेव्हा त्यांना त्यांची जागा दाखवून देण्याचं काम मतदार करत असतात. राजकारण्यांसाठी, हे एक मोठं रणांगण आहे. इथल्या भ्रष्ट माजी राष्ट्रपतींवर अनेकदा खटला भरला जातो, तुरुंगात टाकले जाते आणि पेरूच्या अॅलन गार्सियाच्या बाबतीत सांगायचं तर त्यांनी आत्महत्या देखील केली होती.