एलोन मस्क यांचा भारत दौरा पुढे ढकलल्यानंतर नुकत्याच झालेल्या चीनच्या दौऱ्यामुळे अनेकांनी या निर्णयाला अपमानास्पद म्हटलं आहे. पण या भेटीत डोळ्यासमोर दिसतंय त्याहीपेक्षा बरंच काही दडलंय.
टेस्लाचे सीईओ एलॉन मस्क यांची 28 एप्रिल रोजी झालेलली चीन भेटीने जगभरातील लक्ष वेधले. ही भेट खास होती कारण ती त्यांची बहुचर्चित भारत भेटी पुढे ढकलल्यानंतर केवळ एक आठवड्यानंतर झाली. या घडामोडीमुळे अनेक तर्क-वितर्क निर्माण झाले असून भारत आणि चीन या दोन्ही देशांमध्ये चर्चा रंगली आहे.
मस्क असो वा नसो, अशा चर्चांमुळे मात्र चीनला फायदा होतो आहे. चीनला या भेटीच्या माध्यमातून दोन प्रमुख राजकीय मुद्दे मांडायचे होते आणि अशा चर्चांमुळे त्यांचा तो हेतू साध्य होतो आहे. ही चर्चा, कितीही अनपेक्षित असली तरी, चीनच्या फायद्याचीच दिसते आहे. चीनला या भेटीच्या निमित्ताने दोन प्रमुख राजकीय मुद्दे मांडायचे होते आणि या चर्चांमुळे त्यांना ते साध्य करता येत आहे.
पहिले म्हणजे, चीन हाच "खरा चालक बळ" आहे, म्हणजेच कॉर्पोरेट अमेरिकेचा अंतिम तारणहार आहे हे जगाला दाखवून देणे. अमेरिकेचे राजकीय नेते जरी चीनपासून वेगळे व्हायचे स्वप्न पाहत असले तरी, अमेरिकेचे व्यापारी हितसंबंध चीनला जराही अडकु देणार नाहीत. चीनी मीडियाने वारंवार कसा चीनचा बाजार अमेरिकन दिग्गजांना, ज्यात टेस्लाचाही समावेश आहे, वाचवण्यासाठी पुढे सरसावला आहे यावर मोठं मोठं केलं. चीनी इंटरनेटवरील विविध विश्लेषणांमध्ये असे म्हटले आहे की पाच वर्षांपूर्वी 2019 मध्ये जेव्हा टेस्लाला उत्पादन क्षमतेची अडचण निर्माण झाली होती आणि ते कंगाल होण्याच्या मार्गावर होते तेव्हा शांघाय गिगाफॅक्टरीची वेळेवर सुरुवात झाल्यामुळे फक्त उत्पादन क्षमता वाढली नाही तर टेस्लाच्या शेअरच्या किमतीतही मोठी वाढ झाली. आज पुन्हा टेस्ला अडचणीत आहे - पहिल्या तिमाहीच्या आर्थिक अहवालानुसार टेस्लाची विक्री 4 लाख वाहनांच्या खाली गेली, उत्पन्न 9% कमी झाले आणि निव्वळ नफा 55% कमी झाला - पण चीनचा बाजार पुन्हा एकदा त्यांच्या मदतीला आला आहे. मस्क चीनमध्ये फक्त एक दिवस राहिले तरी टेस्लाच्या शेअरच्या किमतीत दुसऱ्या दिवशी 12% वाढ झाली, ती वाढून प्रति शेअर 160 अमेरिकन डॉलर इतकी झाली आणि मस्कची संपत्ती 270 अब्ज युआन (37.3 अब्ज अमेरिकन डॉलर वाढ) इतकी वाढली. याच वेळी, गेल्या काही महिन्यांत टेस्ला ( आणि अप्रत्यक्षपणे चीनच्या वर्चस्वाखालील इलेक्ट्रिक वाहन उद्योगाची साखळी) ला कमी लेखून पैसा कमवण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या वॉल स्ट्रीटच्या भांडवलांकर्त्यांना फक्त चार ट्रेडिंग डे मध्ये 40 अब्ज युआन ( सुमारे 5 अब्ज अमेरिकन डॉलर) पेक्षा जास्त नुकसान झाले आहे. हेच चीनच्या सामर्थ्याची आणि "मेड इन चायना"च्या मजबुतीची खरी प्रचिती आहे.
चीनी मीडियाने मोठ्या आनंदाने सांगितले आहे की, अमेरिकेच्या टेस्लासारख्या दिग्गज कंपन्यांना चीनचा बाजार कशी वेळोवेळी मदत करण्यासाठी पुढे सरसावला आहे.
दुसरे म्हणजे, चीनने भारताची चीनशी स्पर्धा करण्याची किंवा त्यांच्या पुढे जाण्याची किंवा अमेरिका आणि चीन (चीनवर अवलंबून राहणे कमी करणे इत्यादी धोरणां) मधील मोठ्या शक्तींच्या स्पर्धेतून फायदा होण्याची महत्त्वाकांक्षा खरी आहे असे चीन म्हणत आहे. मात्र, चीनच्या बाजारपेठेचे आकर्षण पाहता असे करणे कठीण असू शकते असा त्यांचा दावा आहे. त्यामुळे, भारताने आपली अर्थव्यवस्था आणि बाजारपेठ चीन इतकी मोठी करण्यासाठी प्रयत्न करावेत आणि चीनशी सहकार्य करण्याच्या मार्गांचा शोध घ्यावा असा संदेश चीन देण्याचा प्रयत्न करत आहे. चीनी निरीक्षकांनी या भेटीला "हिमालयाला फटकार " असे म्हटले आहे. तसेच "टेस्ला भारतात काय करू इच्छिते याचा विचार न करता, चीन हा त्यांचा प्रमुख बाजार आहे. चीनमध्ये यशस्वी झाल्याशिवाय ते आपली भविष्यातील ध्येये साध्य करू शकत नाहीत. चीन हा आवश्यक बाजारपेठ आहे तर भारत फक्त एक पर्याय आहे." असेही ते म्हणाले. यावरून भारतापेक्षा टेस्लाला चीनला प्राधान्य देण्याची कारणं स्पष्ट होतात असा त्यांचा दावा आहे.
तथापि, चीनमधील अंतर्गत वादविवाद आणि चर्चेच्या दृष्टीकोनातून पाहिल्यास, ही भेट अगदी वेगळ्या संदर्भात झाली आणि त्याचे परिणाम खूपच गुंतागुंतीचे आहेत.
जागतिक स्तरावर अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत टेस्ला सीईओने बीजिंगला भेट दिली हे आता सर्वत्र प्रसिद्ध आहे. असेही वृत्त आहे की टेस्लाला चिनी बाजारपेठेत काही आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे , जिथे तिचे उत्पादन आणि विक्री वर्ष-दर-वर्षात सलग दोन तिमाहीत घटली आहे आणि ती विशेषतः तीव्र स्पर्धेमुळे दबावाखाली आहे.
तथापि, चीनमध्ये टेस्ला किती संकटाचा सामना करत आहे हे चिनी इंटरनेट ब्राउझ केल्यावर स्पष्ट होते. चीनची ऑनलाइन जागा स्ट्रॅटेजी, मॅनेजमेंट, प्रोडक्ट इनोव्हेशन आणि इतर पैलूंच्या बाबतीत चिनी मार्केटमध्ये टेस्ला पूर्णपणे "संकुचित" झाल्याचा दावा करणाऱ्या गोष्टींनी भरलेली आहे. उदाहरणार्थ, टेस्लाने "10 टक्के जागतिक टाळेबंदी" जाहीर केल्याबरोबर, चीनमधील टाळेबंदीचे प्रमाण 10 टक्क्यांपेक्षा जास्त झाले आहे. किंबहुना, काही विभागांमध्ये ते आश्चर्यकारकपणे 50 टक्क्यांपर्यंत पोहोचले. एवढेच नाही तर चीनमधील टेस्लाच्या काही कर्मचाऱ्यांना कोणतीही नोटीस न देता आणि कोणत्याही संपुष्टात येणारी भरपाई न देता कामावरून काढून टाकले जात आहे, त्यामुळे काहींना कामगार लवादाकडे जाण्यास भाग पाडले जात आहे. दरम्यान, शांघाय कारखान्याने आधीच उत्पादनात 30 टक्के कपात जाहीर केली आहे आणि उत्पादन वेळ दर आठवड्याला 6.5 दिवसांवरून पाच दिवसांवर आणला आहे. टेस्लाने चीनमधील सर्व नवीन पदवीधरांसोबतचे करारही रद्द केले आहेत.
दुसरीकडे, अलिकडच्या काही महिन्यांत वारंवार किंमती समायोजनामुळे टेस्लाला चीनमधील ग्राहकांमध्ये असंतोषाचा सामना करावा लागत आहे , ज्यामुळे त्याच्या विद्यमान ग्राहकांचे लक्षणीय नुकसान झाले आहे. टेस्ला कारच्या तुलनेने जुन्या आवृत्त्यांचे ग्राहक कंपनीच्या व्यवस्थापनाविरुद्ध तीव्र विरोध करत आहेत, काहींनी 15,000 डॉलर इतकी आर्थिक भरपाई देण्याची मागणीही केली आहे. चिनी बाजारपेठेतील अशा गोंधळाच्या दरम्यान, मस्कने त्यांच्या संभाव्य भारत भेटीची घोषणा केली आणि टेस्ला भारतात 2 अब्ज डॉलर्सपेक्षा जास्त गुंतवणूक करू शकेल अशा बातम्या आल्या. त्यानंतर, चीनचा समुदाय चिंतेने वेढला गेला.
काही चिनी निरीक्षकांचा असा विश्वास आहे की अशा घडामोडींना प्रतिसाद म्हणून चीनी सरकारने मस्कला निमंत्रित करण्याचा आणि चायना कौन्सिल फॉर प्रमोशन ऑफ इंटरनॅशनल ट्रेडद्वारे आकर्षक "भेट पॅकेज" ऑफर करण्याचा दुर्मिळ इशारा केला, टेस्लाला विशिष्ट डेटा संरक्षणाची पूर्तता करण्याची परवानगी देण्यासाठी. चीनमधील विविध ठिकाणी (जसे की सरकारी संस्था, विमानतळ, महामार्ग इ.) टेस्ला वाहनांच्या हालचाली आणि पार्किंगवरील आवश्यकता आणि निर्बंध हटवले. या हालचालीमुळे चिनी बाजारपेठेत टेस्लाची विक्री सुधारण्याचे आश्वासन दिले आहे, ज्यामुळे कंपनीवरील गुंतवणूकदारांचा विश्वास पुनर्संचयित होऊ शकेल.
पाश्चिमात्य माध्यमांनी मस्कच्या चीन भेटीला "टेस्लासाठी बीजिंगने त्याच्या प्रमुख अजेंडांना सकारात्मक प्रतिसाद दिला" या नावाखाली बातम्या प्रसिद्ध केल्या.
मात्र, पाश्चात्य माध्यमांनी "परदेशात डेटाचे हस्तांतरण" वर वारंवार जोर दिल्याने चीनमध्ये मोठ्या प्रमाणात संशय निर्माण झाला आहे. काही समालोचकांनी प्रश्न केला की मस्कची भेट खरोखरच "चीनी डेटा" मिळविण्याच्या उद्देशाने एक सापळा आहे का. चिनी इंटरनेटवरील एका लेखात म्हटले आहे की, टेस्ला अजूनही एक अमेरिकन कंपनी आहे आणि डेटा अमेरिकन हातात पडणार नाही याची खात्री देणे कठीण आहे. हे चेतावणी देते की टेस्लाचा "सेंटिनेल मोड" चीनच्या स्थलाकृतिक आणि त्याच्या प्रमुख आणि किरकोळ रस्त्यांच्या वैशिष्ट्यांमुळे डेटा लीक होण्याची दाट शक्यता आहे.
दुसरीकडे, चिनी धोरणात्मक समुदायाच्या काही भागांनी टेस्लाच्या चीनमध्ये संभाव्य एफएसडी लाँचचे स्वागत केले आणि आशा व्यक्त केली की टेस्लाचे अत्याधुनिक एफएसडी तंत्रज्ञान (विशेषत: FSD V12 एंड-टू-एंड ऑटोनॉमस ड्रायव्हिंग तंत्रज्ञान) देखील उपलब्ध केले जाईल. चीनच्या देशांतर्गत इलेक्ट्रॉनिक वाहन कंपन्यांना (सध्या चीनमधील टेस्ला तसेच चीनच्या नवीन ऊर्जा वाहनांसाठी, स्वायत्त ड्रायव्हिंग क्षमता L2 वर राहिली आहे , जी अंशतः स्वायत्त ड्रायव्हिंग पातळी आहे), ज्यामुळे चीनच्या नवीन ऊर्जा ऑटोमोबाईलच्या सर्वांगीण विकास आणि अपग्रेडिंगला प्रोत्साहन मिळेल. उद्योग उदाहरणार्थ, चीन कृषी विद्यापीठातील प्राध्यापक आणि चीन कृषी विद्यापीठाच्या वाहन अभियांत्रिकी संशोधन संस्थेचे संचालक वांग गुओये यांनी निदर्शनास आणले की टेस्लाचे स्वायत्त ड्रायव्हिंग तंत्रज्ञान समाधान हवाई किंवा इतर चीनी कंपनीच्या स्वायत्त ड्रायव्हिंग तंत्रज्ञान समाधानांसह एकत्रित केले जाण्याची शक्यता आहे. हा युक्तिवाद पुढे घेऊन, काही चिनी निरीक्षकांनी असा युक्तिवाद केला की टेस्ला आणि चीनच्या देशांतर्गत ईव्ही कंपन्यांमधील हे तंत्रज्ञान सहयोग शेवटी चिनी कंपन्यांसाठी परदेशात जाण्यासाठी एक "ट्रम्प कार्ड" बनू शकते, विशेषत: अलीकडच्या काही महिन्यांत - बायपास करून चीनवर लादलेले सर्व प्रतिबंधात्मक उपाय.
एकंदरीत, चिनी भूमिका स्पष्ट आहे , ती म्हणजे, "ते टेस्लाला परवानगीशिवाय चीनी डेटा वापरण्याची परवानगी देणार नाही, तो लीक करू देणार नाही." तथापि, टेस्लाला चीनमध्ये ड्रायव्हरलेस तंत्रज्ञानाची खऱ्या अर्थाने अंमलबजावणी करायची असेल आणि चीनच्या मुबलक डेटाचा फायदा घ्यायचा असेल, तर त्याला स्थानिक चीनी कंपन्यांशी सखोल देवाणघेवाण करावी लागेल. आता, चीन-यूएस टेक युद्धाची तीव्रता पाहता, चीनच्या प्रस्तावाला वॉशिंग्टनमध्ये बरेच समर्थक असतील यावर विश्वास ठेवणे कठीण आहे, ज्यामुळे टेस्लाचे चीनमधील भविष्य अधांतरी आहे.
थोडक्यात, कोणीही असा युक्तिवाद करू शकतो की गेल्या आठवड्यात एलॉन मस्कच्या चीनच्या अचानक भेटीत भेटण्यापेक्षा बरेच काही दडलं होतं.
अंतरा घोषाल सिंग ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनच्या स्ट्रॅटेजिक स्टडीज प्रोग्राममध्ये फेलो आहेत.
The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.
Antara Ghosal Singh is a Fellow at the Strategic Studies Programme at Observer Research Foundation, New Delhi. Her area of research includes China-India relations, China-India-US ...
Read More +
PREV
.png)
.png)