आफ्रिकेसमोर मोठे आव्हान: मुलांमध्ये स्टंटिंग, म्हणजेच खुंटलेल्या वाढीची समस्या!

Source Image: Getty

उत्तर आफ्रिका आणि दक्षिण आफ्रिका जागतिक सरासरीच्या जवळ आहेत, परंतु आफ्रिकेतील इतर प्रदेशांमध्ये स्टंटिंगचे प्रमाण जास्त आहे.

आफ्रिकेच्या वेगवेगळ्या भागांमध्ये प्रदेश आणि देशानुसार स्टंटिंगचे दर बदलतात (आकृती 1). वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) च्या आकडेवारीनुसार, पाच वर्षांखालील मुलांमध्ये स्टंटिंगचे प्रमाण काही देशांमध्ये 10 टक्के ते इतरांमध्ये 40 टक्क्यांपेक्षा जास्त आहे. 2022 मध्ये, 10 देशांमध्ये स्टंटिंगचे प्रमाण खूप जास्त होते, जे 35 टक्क्यांहून अधिक होते. तर अल्जेरिया, काबो वर्दे, मॉरिशस, साओ टोम आणि प्रिंसिपे, सेशेल्स आणि ट्युनिशिया या सहा देशांमध्ये स्टंटिंगचे प्रमाण 10 टक्क्यांपेक्षा कमी होते. बहुतेक देशांनी 2000 ते 2022 दरम्यान स्टंटिंग कमी करण्यात लक्षणीय प्रगती नोंदवली आहे. तथापि, इरिट्रिया आणि लिबियामध्ये परिस्थिती बिघडली आणि 2022 मध्ये, पाच वर्षांखालील अर्ध्याहून अधिक मुलांना स्टंटिंगचा त्रास होत होता. या प्रादेशिक असमानता सामाजिक-आर्थिक स्थिती, आरोग्यसेवा आणि शिक्षण, अन्न सुरक्षा आणि पर्यावरणीय परिस्थिती यासारख्या घटकांवर प्रभाव टाकतात. 

आकृती 1: आफ्रिका प्रदेशात स्टंटिंगचा प्रसार

स्रोत: आफ्रिका- अन्न सुरक्षा आणि पोषण 2023 चे प्रादेशिक पुनरावलोकन

आफ्रिकेतील स्टंटिंग ट्रेंडवर कोव्हीड-19 साथीच्या रोगाचा महत्त्वपूर्ण परिणाम झाला. आरोग्य सेवांमधील व्यत्यय, आर्थिक धक्के, अन्न पुरवठा साखळीतील व्यत्यय आणि शाळा बंद झाल्यामुळे कुपोषण आणि स्टंटिंगची असुरक्षितता वाढली आहे, विशेषत: आधीच उपेक्षित लोकांमध्ये. शहरीकरण आणि आहाराच्या पद्धतींमध्ये जलद बदल आफ्रिकेतील स्टंटिंग ट्रेंडवर परिणाम करत आहेत. जसजसे अधिक लोक शहरी भागात जात आहेत, तसतसे अधिक प्रक्रिया केलेल्या, साखर आणि चरबीचे प्रमाण जास्त परंतु आवश्यक पोषक तत्व कमी असलेल्या आहाराकडे वाढता कल आहे. त्यामुळे कुपोषण आणि अतिपोषण यांसारख्या समस्या वाढू लागल्या आहेत जसे की स्टंटिंग आणि लठ्ठपणा.  

2000 पासून आफ्रिका आणि त्याच्या विविध प्रदेशांमध्ये स्टंटिंगचे प्रमाण सातत्याने कमी होत आहे. तरीही मध्य आफ्रिका, उत्तर आफ्रिका आणि दक्षिण आफ्रिकेतील अलीकडच्या वर्षांत प्रगती मंदावली असताना, स्टंटिंग दरातील घट सर्व क्षेत्रांमध्ये एकसमान राहिलेली नाही. दुसरीकडे, पूर्व आफ्रिकेने इतर क्षेत्रांच्या तुलनेत 18.1 टक्के गुणांच्या घसरणीसह सर्वात लक्षणीय घट अनुभवली आहे. असे असूनही, पाच वर्षांखालील मुलांमधील स्टंटिंग कमी करण्यासाठी 2030 जागतिक पोषण लक्ष्य तसेच शाश्वत विकास लक्ष्य 2.2 पूर्ण करण्यात आफ्रिकन खंड आणि त्याचे प्रदेश मागे पडत आहेत.

आरोग्य सेवांमधील व्यत्यय, आर्थिक धक्के, अन्न पुरवठा साखळीतील व्यत्यय आणि शाळा बंद झाल्यामुळे कुपोषण आणि स्टंटिंगची असुरक्षितता वाढली आहे.

मुलांमध्ये 'ॲरेस्टेड डेव्हलपमेंट'

स्टंटिंगचे दूरगामी परिणाम होतात जे शरीराच्या उंचीच्या पलीकडे जातात, ज्यामुळे संज्ञानात्मक विकास, शैक्षणिक यश आणि एकूणच कल्याण प्रभावित होते. हे संक्रमण आणि जुनाट आजारांबाबत असुरक्षितता वाढवते आणि रोगप्रतिकारक शक्ती बिघडवते. त्यामुळे मुलांमध्ये आजार आणि मृत्यूचे प्रमाण वाढते. ज्या लोकांना बालपणात स्टंटिंगचा त्रास होतो ते मोठे होतात आणि उत्पादकता, कमाई क्षमता आणि सामाजिक-आर्थिक स्थितीच्या बाबतीत मागे राहतात. यामुळे गरिबी आणि विषमतेचे दुष्टचक्र कायम आहे. स्टंटिंगचा प्रभाव एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे जातो कारण कुपोषित माता कमी वजनाच्या बाळांना जन्म देतात ज्यांना स्टंटिंगचा धोका जास्त असतो. अशा प्रकारे, कुपोषण आणि खराब आरोग्य परिणामांचे दुष्टचक्र सुरूच आहे. 

स्टंटिंगला संबोधित करण्यासाठी बहु-आयामी दृष्टीकोन आवश्यक आहे जो पोषण, आरोग्य सेवा, स्वच्छता, शिक्षण आणि सामाजिक-आर्थिक विकास समाकलित करतो. स्टंटिंगचा प्रभावीपणे सामना करण्यासाठी सक्षम वातावरण निर्माण करण्याच्या दिशेने पोषण, आरोग्यसेवा, स्वच्छता आणि शिक्षण यांना प्राधान्य देणारी धोरणे तयार करणे आणि त्यांची अंमलबजावणी करणे , तसेच विविध क्षेत्रांमधील समन्वय आणि भागीदारी वाढवणे. 

आफ्रिकेत स्टंटबाजीला तोंड देण्यासाठी अनेक उपक्रम आणि कार्यक्रम सुरू आहेत. यामध्ये राष्ट्रीय पोषण योजना, सामुदायिक आरोग्य हस्तक्षेप आणि सरकार, गैर-सरकारी संस्था (NGO) आणि आंतरराष्ट्रीय एजन्सींमधील भागीदारी यांचा समावेश आहे. आफ्रिकन युनियनचा अजेंडा 2063 हा आफ्रिकेच्या सामाजिक-आर्थिक परिवर्तनासाठी एक धोरणात्मक फ्रेमवर्क आहे ज्यामध्ये पोषण, अन्न सुरक्षा आणि आरोग्याशी संबंधित उद्दिष्टे समाविष्ट आहेत. आफ्रिकेतील अनेक देश SUN (स्केलिंग अप न्यूट्रिशन) चळवळीचा भाग आहेत ज्याचा उद्देश आरोग्य, कृषी, शिक्षण आणि सामाजिक संरक्षण यासह बहु-आयामी दृष्टिकोनातून पोषण सुधारणे आहे. आफ्रिकेतील अनेक देशांनी विशेषत: अन्न सुरक्षा आणि पोषण यावर लक्ष केंद्रित करणारी राष्ट्रीय धोरणे विकसित केली आहेत, ज्यात पौष्टिक अन्नाचा प्रवेश सुधारण्यासाठी आणि कुपोषणाचा सामना करण्याच्या धोरणांचा समावेश आहे. तसेच, समुदाय-आधारित पोषण कार्यक्रम तळागाळातील पोषण सुधारण्यावर भर देतात. यामध्ये अनेकदा सामुदायिक आरोग्य कर्मचारी आणि स्वयंसेवकांचा समावेश होतो. अनेक आफ्रिकन देश शालेय आहार कार्यक्रम चालवतात ज्याचा उद्देश शाळेत पौष्टिक जेवण देऊन मुलांचे पोषण आणि शैक्षणिक परिणाम सुधारणे आहे. वैविध्यपूर्ण आणि पौष्टिक अन्नाचे उत्पादन आणि वापर यांना प्रोत्साहन देणारी कृषी धोरणे सरकारे अधिकाधिक अवलंबत आहेत आणि अन्न उपलब्धता, परवडणारीता आणि प्रवेश या समस्यांचे निराकरण करतात. दीर्घकालीन टिकाव आणि क्षमता निर्माण करण्यावर लक्ष केंद्रित करून हवामान-स्मार्ट शेती, सामाजिक संरक्षण कार्यक्रम, शिक्षण प्रणाली आणि समुदाय सक्षमीकरण उपक्रमांवर लक्ष केंद्रित करते जे स्टंटिंगच्या कारणांना संबोधित करतात आणि सर्वांगीण विकासास प्रोत्साहन देतात. तथापि, मर्यादित निधी, पायाभूत सुविधांच्या अडचणी, राजकीय अस्थिरता आणि अन्न असुरक्षितता आणि कुपोषण वाढवणारे हवामान बदलाचे परिणाम यांसह आव्हाने कायम आहेत.    

अनेक आफ्रिकन देशांनी विशेषत: अन्न सुरक्षा आणि पोषण यावर लक्ष केंद्रित करणारी राष्ट्रीय धोरणे विकसित केली आहेत, पौष्टिक अन्नाचा प्रवेश सुधारण्यासाठी आणि कुपोषणावर उपाय म्हणून धोरणे आखली आहेत.

मुलांचे आरोग्य, विकास आणि भविष्यातील संभावनांवर दूरगामी परिणामांसह आफ्रिकेमध्ये स्टंटिंग हे सार्वजनिक आरोग्याचे महत्त्वपूर्ण आव्हान आहे. या जटिल समस्येचे निराकरण करण्यासाठी एक सतत वचनबद्धता, सरकार, स्वयंसेवी संस्था, आरोग्यसेवा व्यावसायिक, शिक्षण पुरवठादार आणि समुदाय यांच्यातील समन्वय आवश्यक आहे. आणि पोषण, आरोग्य सेवा, स्वच्छता, शिक्षण आणि दारिद्र्य निर्मूलनाला प्राधान्य देणाऱ्या सर्वांगीण दृष्टिकोनामध्ये गुंतवणूक करणे महत्त्वाचे आहे. 

शोभा सुरी या ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाउंडेशनच्या वरिष्ठ फेलो आहेत.

• Education in India
• Africa

The views expressed above belong to the author(s). ORF research and analyses now available on Telegram! Click here to access our curated content — blogs, longforms and interviews.

PREV NEXT